Bijeengekomen bij de Koninklijke Visio in Huizen, georganiseerd door FMG, presenteerde de Nederlandse delegatie van het internationale onderzoeksteam, bestaande uit Lydia Huizinga, Frans Tijsse Klasen en André de Reus, het onderzoek en de aanbevelingen die ze hebben geformuleerd voor de schoonmaakbranche. Het doel van de studie: inzicht verstrekken over basisactiviteiten van de professionele schoonmaak bij het beheersen, beschermen en bestrijden in pandemische situaties. De Reus: “Het is noodzakelijk om te weten hoe we moeten acteren als schoonmaak om het probleem te tackelen.”
Voorbereiding op de toekomst
Het onderzoek kreeg de pakkende naam PandemicClean en werd geleid door de onderzoeksgroep Puhastusekspert OÜ in Estland. Naast de Nederlandse groep, namen ook werkgroepen uit Finland en Frankrijk deel. Het uitgangspunt bestond uit het analyseren van de pandemie: Hoe hebben vijftien landen de schoonmaak tijdens Covid-19 aangepakt? Welke instructies stelden zij op en vanuit welk uitgangspunt? Dat heeft het onderzoeksteams gebundeld met actuele kennis uit de wetenschap. Zo kwam het team tot een advies voor volgende pandemieën. Dat die er gaan komen, is namelijk een zekerheid. Met de aanbevelingen kunnen we daarop beter voorbereid zijn en direct op de meest effectieve manier de schoonmaak aanpassen.
Microbiologische vervuiling
“We hebben het veel over pandemieën, maar wat zijn dat precies? Het RIVM geeft aan dat het zeker is dat er meer pandemieën komen, maar we weten niet precies wanneer, hoe of wat. Dus we hebben besloten ons vanuit schoonmaaktechnisch oogpunt vooral te richten op contactoppervlakken. Want waar die pandemie ook vandaan komt, microbiologische vervuiling kan zich altijd snel verspreiden”, legde De Reus uit. Die microbiologische vervuiling kan bestaan uit verschillende micro-organismen, van virussen en bacteriën tot aan schimmels. Wat betreft die contactoppervlakken, vonden de onderzoekers dat er in veel landen vier soorten richtlijnen voorkwamen: meestal was er een instructie over het gebruik en de toepassing van ontsmettingsmiddelen, in sommige gevallen waren er algemene richtlijnen voor grondige reiniging en specifieke richtlijnen voor bepaalde oppervlakken en zelden waren er richtlijnen over een goede basisschoonmaak.
Schakels in de infectieketen
Daar lijkt dus veel ruimte te zitten voor verbetering voor de schoonmaak voor toekomstige pandemieën. Want schoonmaken kan, indien correct uitgevoerd, een cruciale rol spelen in het doorbreken van de infectieketen. Die keten is de reis die een micro-organisme aflegt tot in de mens, waar het eventueel kan leiden tot een infectie. De microbe is dan ook de eerste stap in de keten. Veel micro-organismen kunnen in een bepaalde tijd overleven op verschillende soorten oppervlakken. De Reus: “Onjuist schoonmaken kan zo besmettings- en infectiegevaar vergroten. Als vuil bijvoorbeeld alleen wordt uitgesmeerd, kunnen micro-organismen zich blijven verspreiden of zelfs een biofilm vormen. Dat is een laag micro-organismen die erg vastzit op een oppervlak. Biofilms zijn erg taai om weg te halen. Als je zorgvuldig hoog frequent schoonmaakt, krijg je geen biofilm. Mits je dat doet met de juiste middelen en methoden en in de juiste volgorde.”
De volgende schakel in de keten is het reservoir. De Reus legde uit: “Het reservoir is een plek waar de microben in leven kunnen blijven en waar ze zich kunnen vermenigvuldigen en groeien. Ze hebben drie dingen nodig: vocht, temperatuur en licht. Een reservoir kan een persoon of dier zijn, een stuk gereedschap, een oppervlak of uitwerpselen. Het kan van alles zijn.” Voor het coronavirus waren besmette mensen het belangrijkste reservoir.
Erin vaak gelijk aan eruit
De derde schakel is het portaal van uitgang. “Dat is manier waarop het micro-organisme het reservoir verlaat. Dat kan bijvoorbeeld hoesten of niezen zijn, via bloed of ontlasting en huidcontact,” aldus De Reus. Hoesten en niezen waren ook in het geval van corona belangrijke wegen waarover het virus zich kon verspreiden. Niet alleen direct, maar bijvoorbeeld ook via airco’s en luchtbehandelingssystemen. Dat is dan ook de vierde schakel: de wijze van overdracht. Dit kan natuurlijk ook gebeuren via oppervlakken.
Waar een pandemie ook vandaan komt, microbiologische vervuiling kan zich altijd snel verspreiden.”
De vijfde schakel is het portaal van ingang. De Reus: “Ziekteverwekkers komen vaak het lichaam binnen zoals ze het reservoir hebben verlaten. Dus als het via de mond naar buiten gaat, komt het ook vaak via de mond weer binnen. Dus als ziekteverwekkers via niezen naar buiten gaan, komen ze via de inademing vaak binnen. Niet altijd, maar wel vaak.” Op dat moment is een persoon besmet en hangt het af van hoe vatbaar een gastheer (laatste schakel) is of er ook een infectie ontstaat.
Infectieketen doorbreken
De infectieketen kan bij elke schakel doorbroken worden om verspreiding van een ziekte af te remmen. Hoe sneller je de deur dichtgooit voor een ziekteverwekker, hoe sneller je er grip op krijgt. Goede reiniging kan daarbij een essentiële rol spelen. Belangrijk daarbij zijn schone apparatuur, zorgvuldig werken en kennis van geschikte reinigingsapparatuur en -methoden. Het onderzoeksteam stelde een aantal acties voor. Aan de ene kant om de gebruikers van een ruimte te beschermen. En aan de andere kant om de schoonmaakmedewerker zelf te beschermen en hen goed te begeleiden.
Aanbevelingen: gebruikers beschermen
Het is onmogelijk om oppervlakten geheel vrij te krijgen van vuil en ziekteverwekkers. Maar door goed schoon te maken, kun je het niveau wel terugbrengen naar een aanvaardbare hoeveelheid. Schoonmaakdienstverleners moeten daarvoor eerst weten wat er aan de hand is en op de hoogte zijn en blijven van de informatie over de ziekte. De eerste actie is dan ook het uitvoeren van een risicobeoordeling: Hoe kwetsbaar zijn de gebruikers van de ruimte? Hoe ernstig kan het micro-organisme ons ziek maken? En hoe verspreid het zich? Vervolgens ga je noodplannen opstellen. De Reus merkte op: “Als er wat gebeurt, trekken we het plan uit de la en kunnen we aan de slag.” Een noodprotocol moet klaarliggen, voordat er een volgende pandemie uitbreekt. Zeker op plaatsen waar schoonmaak een belangrijk item is. Denk aan de gezondheidszorg.
Reinigen en ontsmetten
Vervolgens identificeer je wat de belangrijkste gebouwen, ruimtes en contactoppervlakken zijn die schoongemaakt moeten worden. Inclusief de materialen waarvan deze zijn gemaakt. Dat heeft immers een grote invloed op hoelang een micro-organisme erop kan overleven en dus gevaarlijk kan blijven bij de verspreiding van de ziekte. En het materiaal en de staat ervan heeft een grote invloed op de reinigbaarheid van het oppervlak. Door de belangrijkste oppervlakken te identificeren, concentreer je de schoonmaak op de plekken waar je de meeste impact maakt.
Wanneer je weet waar je moet schoonmaken, wil je identificeren welke reinigings- en ontsmettingsmiddelen en reinigingsmethoden- en apparatuur het meest effectief zijn. De Reus betoogde: “Reinigings- en ontsmettingsmiddelen werken gewoon anders. Ze hebben een totaal andere functie. Reinigen is altijd nodig. Tijdens het professioneel reinigen worden microben van oppervlakken verwijderd, maar niet altijd gedood. Het doel van een ontsmettingsmiddel is het doden van microben en ze zodanig verwijderen dat er een veilig, aanvaardbaar restant overblijft. Je krijgt het namelijk nooit steriel!”
Grondigheid, frequentie en timing
De grondigheid van de reiniging moet volgens de onderzoekers absoluut deel uitmaken van de kwaliteitsbeoordeling van de schoonmaak. Uit onderzoek bleek namelijk dat die er nog weleens bij inschiet, waardoor niet alle oppervlakken goed genoeg worden schoongemaakt.
Niet alleen de grondigheid is van belang voor de juiste reiniging. Ook moet duidelijk zijn wat de juiste reinigingsfrequenties zijn en wat de volgorde en timing van de schoonmaak moet zijn. In veel van de onderzochte landen waren er alleen algemene richtlijnen voor de schoonmaakfrequentie. Daarin stond dat het belangrijk was ‘regelmatig’ schoon te maken. Maar wat is dan regelmatig? Dat aspect is uiteraard weer afhankelijk van informatie uit de eerdere stappen: Met wat voor ziekteverwekker heb je te maken en waar houdt die zich vooral op? Op welke manier kun je die het beste aanpakken? En met welke ruimtes en gebruikers heb je te maken? In een pandemische situatie kan de timing weleens anders liggen dan in normale situaties. Zo kunnen ruimtes bezet zijn door besmette mensen en kan het bijvoorbeeld zinvol zijn om reiniging uit te stellen wanneer een micro-organisme erg besmettelijk is.
Feedback noodzakelijk
De drie laatste acties die de onderzoekers hebben geformuleerd om gebruikers te beschermen, gaan over het herzien van het afvalbeheer, het op de hoogte blijven van ontwikkelingen bij reinigingsmiddelen en -apparatuur en zorgen voor feedback. Feedback is noodzakelijk om inzicht te krijgen in de effectiviteit van de schoonmaak. Van de dienstverlener tot de schoonmaakmedewerker op de werkvloer. Voor die feedback zijn metingen nodig, zoals visuele metingen, ATP-metingen, microbiologische metingen en het zichtbaar maken van onzichtbaar vuil met UV-licht.
UV-C
In het kader van ontwikkelingen in reinigingsland, kwam De Reus op UV-C. Daarbij gaf hij eerst met klem aan dat je voor desinfectie altijd goed moet schoonmaken, welke methode je ook gebruikt. “Tijdens het onderzoek kwamen we snel terecht bij moderne desinfectiemethoden met UV-C. Desinfecteren met vloeistof vereist voldoende actie- en werktijd. Als een schoonmaakmedewerker snel naar huis wil en daardoor half werk levert, is het effect nul. De meeste desinfectiemiddelen hebben drie tot vijf minuten inwerktijd nodig. Ook moet je weten welke ziekteverwekkers je gaat bestrijden. Welk desinfectiemiddel moet je daarvoor gebruiken? En welke hulpmiddelen, inclusief persoonlijke beschermingsmiddelen, heb je nodig? De schoonmaker moet zelf ook de juiste beschermingsmiddelen hebben. Daar wordt veel met de voeten getreden, waardoor mensen met blote handen desinfecteren en het middel inademen. Ten slotte moet het resultaat worden gecontroleerd. UV-C vernietigt het RNA en DNA van het ongewenste micro-organisme voor 99,9 procent. Je belicht het oppervlak maar zes tot twintig seconden, afhankelijk van de soort micro-organisme.”
Aanbevelingen: schoonmakers beschermen
De schoonmakers zijn de mensen die zich elke dag inzetten voor schone, veilige en gezonde werk- en leefomgevingen. Zij moeten hun werk dus op een veilige manier kunnen uitvoeren. Ook wanneer zich een pandemische situatie voordoet. Daarom begin je volgens de onderzoekers ook hier met het uitvoeren van een risicobeoordeling of het herzien van een bestaande beoordeling. Uit deze risicobeoordeling vloeien richtlijnen voort voor de werkgever en de medewerker. Bijvoorbeeld instructies over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en veilige reinigingsmethoden. Ook bleek uit ander onderzoek dat schoonmakers tijdens de Covidpandemie met name risico’s zagen in het besmetten van mensen in hun omgeving. Ze wilden geen sterfte veroorzaken en vonden dat ze altijd alert moesten zijn. Daarnaast kunnen schoonmakers zelf ook onderliggende ziekten hebben, waardoor ze zelf kwetsbaar zijn.
Op de hoogte
Na de risicobeoordeling, is het essentieel om goed te blijven communiceren over de pandemie met al het schoonmaakpersoneel. Daarvoor is het dus belangrijk om over de juiste kanalen te beschikken om het personeel snel op de hoogte te kunnen houden van de situatie op hun werkplek. Verder moeten medewerkers juist worden getraind, zodat zij op de hoogte zijn van veilige en correcte werkmethoden. Zo wordt niet alleen de schoonmaak op de juiste manier uitgevoerd, maar weten medewerkers ook hoe ze zichzelf veilig houden. Zo werden tijdens de coronapandemie wegwerphandschoenen aanbevolen en bij sommige taken of in sommige ruimtes ook gezichtsmaskers en een veiligheidsbril of gelaatsscherm.
Handhygiëne blijft key
Naast duidelijke richtlijnen en de juiste trainingen, blijft één advies met stip op de eerste plaats staan: correcte handhygiëne. In een pandemische situatie én daarbuiten is en blijft handhygiëne het meest effectieve middel om de verspreiding van ziekten te voorkomen. Ook schoonmaakmedewerkers moeten dus bewust zijn wat goede handhygiëne is en er alert op zijn dat ze deze toepassen. Ten slotte moet schoonmaakpersoneel op de hoogte zijn van de procedure die ze moeten volgens als ze zelf zich ziek voelen. Juist omdat ze in pandemische situaties een kritieke positie innemen, is het belang dat ze weten wat de symptomen zijn en wat ze moeten doen als ze die vertonen.
