Nachtdiensten die het biologische ritme kunnen verstoren. Lange werkdagen, reistijden, rusttijden en piketdiensten. Allemaal voorbeelden van arbeidstijden waar je goed over na moet denken. Hoe kun je met arbeidstijden rekening houden en welke maatregelen kun je nemen? En hoe verwerk je werktijden in de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)?
Meer aandacht
Meer dan 1 miljoen werknemers in Nederland draaien onregelmatige diensten en hebben soms of regelmatig nachtdienst. Dat kan effect hebben op hun gezondheid. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het rapport ‘Gezondheidsrisico’s door nachtwerk’ van de Gezondheidsraad uit 2017. Werkgevers moeten de gezondheidsrisico’s van onregelmatige arbeidstijden en nachtwerk meer aandacht geven in de RI&E. Dat vindt arbeids- en organisatieadviseur Martin Bos van Arbo Unie. "Creëer bewustwording voor werktijden, maak roosterspanningen bespreekbaar en neem de beleving van werknemers serieus."
Bewust van risico's
Volgens Bos is het belangrijk dat werkgevers en werknemers zich meer bewust worden van de risico’s van onregelmatig werk. Samen kunnen zij maatregelen nemen om gezondheidsklachten te voorkomen. Bos: "Werkgevers denken er soms lichtzinnig over. Zij hebben zelf vaak weinig ervaring met onregelmatige diensten. Werknemers hebben vaak weinig kennis over de risico’s van onregelmatig werk."
Verstoring van de biologische klok
Mensen kunnen last krijgen van onregelmatige diensten, zegt Bos. "Nachtwerk is verreweg het meest belastend. Dat kan de biologische klok verstoren. Mensen zijn erop ingericht om overdag actief te zijn en ’s nachts te slapen. Met een omkering is er al sprake van een verstoring. Want het biologisch ritme, met name onze hormoonhuishouding, blijft in eerste instantie in een circadiaan (dag-nacht) ritme doorlopen. Na een tijd past het ritme zich aan. Als het dan weer terug verandert, is dat een klap voor het lichaam en ongezond. Daarom is het advies om in roosters kort-cyclisch voorwaarts te roteren: vroeg-laat-nacht. Dan went een lichaam niet aan een totaal ander ritme. Voorwaarts roteren is prettiger en gezonder voor mensen."
Fysieke klachten
"Een verstoring van de biologische klok kan leiden tot fysieke klachten. Op de langere termijn is er een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Ook kan langdurig nachtwerk leiden tot maag- en darmklachten en spijsverteringsproblemen. En er is een groter risico op diabetes B (type II)", aldus Bos. Nachtwerkers ervaren volgens hem ook vaker slaapproblemen. Dat kan leiden tot chronische vermoeidheid.
Sociale beperkingen
Naast fysieke klachten kunnen onregelmatige diensten sociaal belastend zijn, geeft Bos aan. "Een vrije ochtend op een doordeweekse dag kan een voordeel zijn. Daar staat tegenover dat je dan misschien in het weekend moet werken als anderen vrij zijn. En feestjes zijn meestal in het weekend. Ook een lidmaatschap van een sportvereniging ligt minder voor de hand met onregelmatige diensten. Op die manier hebben onregelmatige arbeidstijden sociale beperkingen."
Werktijden in de RI&E
Werkgevers vertrouwen volgens Bos vaak te gemakkelijk op hun planningssysteem. Dat systeem checkt roosters op de Arbeidstijdenwet. Bos: "Maar zo simpel is het niet. Het is de vraag of het systeem dat goed doet en kan. Het is beter om naar de werkelijk gedraaide roosters te kijken." Bos pleit ervoor dat werkgevers en werknemers de risico’s van onregelmatig werk en nachtdiensten meer aandacht geven in de RI&E. Bos: "Nu staat er in de RI&E bij het kopje arbeidstijden vaak: geen bijzonderheden. Maar als je echt bekijkt hoe werknemers de werktijden ervaren, krijg je heel relevante informatie, denk ik. Het gaat ook om indirecte risico’s, zoals vermoeidheid en concentratieproblemen. Daardoor kan veiligheid in het geding kan komen."
Lees het hele artikel bij arbo-online >>
